Pozycje ułożeniowe

Pozycjami ułożeniowymi możemy określić prawidłowe ułożenie osoby, która w wyniku choroby bądź urazu ma problemy z poruszaniem się lub utraciła zdolność do samodzielnego poruszania się lub zmiany pozycji. Wymuszają one właściwe ustawienie poszczególnych odcinków ciała (poprzez odpowiednie ułożenie poszczególnych stawów), co jednocześnie pozwala na terapeutyczne rozciąganie tkanek miękkich, które uległy przykurczom.

Stosowanie pozycji ułożeniowych u osób unieruchomionych znacząco zmniejsza ryzyko powstawania powikłań wynikających z braku ruchu.

Pozycje ułożeniowe można zastosować w każdej chwili, podczas codziennych statycznych czynności, które nie wymagają zmian pozycji ciała. Właściwie dobrane do indywidualnych potrzeb pozycje skutecznie wspierają terapię w przebiegu schorzeń powodujących osłabienie lub zanik siły mięśniowej. Poprawna pozycja ułożeniowa przynosi także doskonałe efekty podczas snu, kiedy pacjent nie ma kontroli nad własnym ciałem. Odpowiednio dobrana pozycja ma działanie profilaktycznie oraz skutecznie zapobiega pogłębianiu się już istniejących, patologicznych zmian w obrębie aparatu ruchu.

Pozycje ułożeniowe są elementem wczesnej rehabilitacji, będąc obok innych działań fizjoterapeutycznych, etapem przywracania sprawności m.in. po urazach, zabiegach operacyjnych oraz w przebiegu wielu schorzeń.


Należy pamiętać jednak, że kluczem do sukcesu jest właściwy dobór pozycji do schorzenia osoby chorej. Nieodpowiednie ułożenie może przynieść efekt odwrotny od oczekiwanego.

W trakcie stosowania pozycji ułożeniowych trzeba pamiętać o konieczności cyklicznej, systematycznej zmiany pozycji (co najmniej 1 raz na 2 godziny), jako jednego z elementów terapii przeciwodleżynowej. Dzięki temu tkanki poddane uciskowi podczas jednej pozycji, są odbarczone w innej, co zapobiega rozwojowi patologicznych odciśnięć, które w konsekwencji mogą prowadzić do odleżyn. Jest to szczególnie istotne u osób z zaburzeniami trofiki tkanek.


Bezpieczeństwo i komfort stanowią priorytety w terapii. W związku z tym, musimy pamiętać, aby podczas zmian pozycji nie ciągnąć ani nie szarpać użytkownika za kończyny, czy też nie zmieniać ułożenia ciała na siłę. Szczególną atencję należy przykładać do tego, aby zmiana pozycji nie odbywała się przez stronę niedowładną lub porażoną. Wraz z postępami procesu rehabilitacji zmiana pozycji będzie mogła odbywać się przy coraz większym udziale podopiecznego. Początek postępowania sprowadza się jednak bardzo często do biernej formy, rękami opiekuna/terapeuty.

Trzeba mieć świadomość, że terapia ułożeniowa, w przebiegu niektórych ciężkich schorzeń, nie będzie przynosiła poprawy stanu zdrowia, a jedynie poprawi komfort funkcjonowania oraz może spowolnić postępujące procesy degeneracyjne.

 

Przykłady pozycji ułożeniowych:


Po udarze mózgu

W przypadku osoby nieprzytomnej powinno się ułożyć chorego na brzuchu lub na boku w odpowiedni sposób, aby zapobiec zapadaniu się języka, czy też zachłyśnięcia się śliną lub zalegającą wydzieliną. Właściwa pozycja to taka, która będzie zapobiegała powstawaniu przykurczów w porażonych stawach. Jeśli u pacjenta nie ma problemów oddechowych, można także przy zachowaniu stałej kontroli zastosować pozycję w leżeniu na plecach. Przy prawidłowym układaniu chorego musimy naszą uwagę zwrócić na odruchy obronne, które istotnie zwiększają napięcie mięśniowe, co przy długotrwałym unieruchomieniu sprzyja rozwojowi przykurczów (te z kolei wiązać się będą z dolegliwościami bólowymi).

Trzeba oczywiście pamiętać także o konieczności cyklicznej, systematycznej zmiany pozycji (co najmniej 1 raz na 2 godziny).


dyskopatii

Jeśli w procesie terapii wymagany jest bezruch, możemy taką osobę ułożyć w odpowiedni sposób na plecach, na boku lub na brzuchu.

  • Na plecach:
    • Poduszka/poduszka ortopedyczna lub wałek pod kifozę szyjną,
    • Klin lub wałek pod kolana.
  • Na boku:
    • Pod głowę stosujemy klin lub odpowiednio wyprofilowaną poduszkę ortopedyczną,
    • Klin, wałek lub poduszka powinna być umieszczona między kolanami.
  • Na brzuchu:
    • Poduszka lub wałek pod brzuch (mniej więcej na wysokości pępka),
    • Ręce powinny pozostać zgięte, w taki sposób, by czoło można było oprzeć na dłoniach.


Pozioma (płaska) – Pozycja płaska na plecach.

Ułożenie to zapewnia relaks i odprężenie. Stosuje się je w celach leczniczych m.in.: po operacjach, urazach czaszki, mózgu, złamaniach kręgosłupa i kości miednicy, lub jako odbarczenie kręgosłupa.

Pozycja ta umożliwia rozprężenie dolnych płatów płuc przez zwiększenie zakresu ruchów oddechowych przepony. Chory leży płasko, jedynie pod głową może mieć odpowiednią poduszkę. Ta­ką pozycję stosuje się często na krótki okres czasu, np. po punkcji lędźwiowej, bezpośrednio po znieczuleniu ogólnym i na przemian z pozycją półsiedzącą w pierwszych dwóch dobach po zabiegu operacyjnym.

Przy dłuższym leżeniu w pozycji horyzontalnej należy podłożyć w okolicę lordozy lędźwiowej małą poduszkę w celu podparcia kręgosłupa i zniesienia bólu. Stopy trzeba oprzeć na podpórce, aby przeciwdziałać tworzeniu się stopy końskiej lub końsko-szpotawej. Okrycie nad stopami leżącego, nie może być naprężone (szczególnie, gdy nie ma podpórki). Pod pięty można stosować krążki przeciwodleżynowe, a powyżej zgięć kolanowych i pod okolicę ścięgna Achillesa małe wałeczki, aby zapewnić wygodne ułożenie kończyn dolnych i rozluźnić mięśnie brzucha. Należy też zwrócić uwagę na to, aby barki i biodra leżały symetrycznie. Układ poduszek powinien tworzyć równię pochyłą, dającą podparcie kolejno: głowie, barkom, plecom oraz lędźwiom. Ułożenie wałka wzdłuż uda lub aparatu stabilizującego stopę, zabezpiecza rotacje na zewnątrz. Na okolicę łokci można stosować ochraniacze.


Półwysoka (normalna, semi-Fowler)

Polega ona na wyższym uniesieniu górnej części tułowia (do 30°). Jest to ułożenie pośrednie między pozycją leżącą, a siedzącą. Najczęściej w ten sposób leżą osoby, które mogą się samodzielnie poruszać i nie mają wskazań do specjalnych pozycji w łóżku. Poduszki, niezależnie od sposobu ułożenia, muszą tworzyć równię pochyłą, dając podparcie lędźwiom, plecom, barkom i głowie. Głowa musi być na jednej linii z kręgosłupem, to znaczy nie odchylona ani do tyłu, ani do przodu. Pochylenia głowy na boki muszą być krótkotrwałe. Udogodnienia stosuje się zależnie od potrzeb leżącego.


Wysoka (Fowler)

Inaczej "pozycja anty-Trendelenburga" – pozycja medyczna polegająca na niskim ułożeniu kończyn dolnych. Polega na ułożeniu pacjenta tak, aby jego głowa, tułów i kończyny górne znajdowały się powyżej linii kończyn dolnych.

Wskazania do stosowania pozycji Fowlera to:

  • zwolnienie krążenia tętniczego, odbarczenie płuc (zmniejsza ucisk narządów wewnętrznych),
  • zaburzenia krążenia tętniczego,
  • stany po operacjach,
  • pierwsze dni, tygodnie po złamaniu kręgosłupa w odcinku szyjnym.

Ułożenie wysokie umożliwia aktywność, samodzielne jedzenie, daje ulgę przy dusznościach (chorzy z zaburzeniami krążenia i oddychania, po operacjach tarczycy w przypadku wysokiego ciśnienia śródczaszkowego). Leżący narażony jest w tej pozycji na powstawanie odleżyn (działanie sił ścinających na okolicą krzyżową).

Należy także zabezpieczyć go przed zsuwaniem się poprzez zastosowanie poduszki podpierającej stopy.


Pozycja wysoka siedząca.

Polega ona na ułożeniu leżącego niemalże w pozycji siedzącej. Stosuje się ją w chorobach płuc i krążenia, ułatwia bowiem oddychanie przez zmniejszenie ucisku na klatkę piersiową.

Przy pozycji wysokiej poduszki układa się różnie, regulując wysokość ułożenia odpowiednim podniesieniem wezgłowia. W tym ułożeniu konieczne jest dodanie podparcia pod kończyny górne, poduszki przeciwodleżynowej/krążka przeciwodleżynowego pod pośladki; stopy należy oprzeć na podpórce i dać krążki przeciwodleżynowe pod pięty.

W celu ustalenia pozycji można dać wałek pod uda, lepiej jednak unieść nieco wyżej łóżko w nogach, a pod zgięcia kolanowe podłożyć wałek. Zbyt duże zgięcie nóg w kolanach powoduje ucisk trzewi na przeponę, utrudniając chorym oddychanie.

W celu przeciwdziałania zsuwaniu się materaca z wezgłowia należy przestrzeń w nogach, między materacem a łóżkiem, wypełnić np. wałkiem itp.


Pozycja wysoka z pochyleniem do przodu. 

Pozycja ta jest stosowana przy dużej duszności, ponieważ klatka piersiowa w tej pozycji jest wolna od ucisku. Chory siedzi w łóżku nie opierając się w ogóle o poduszki, które dają tylko dobre podparcie dla okolicy ciała od pośladków do pasa. Na plecy pacjenta zarzuca się lekkie, ciepłe okrycie. Przed chorym, dla oparcia kończyn górnych, ustawia się okryty kocem stolik typu „przyjaciel”, na którym można położyć np. poduszkę BodyMap® M. W przypadku braku takiego stolika kładzie się deskę na dwóch oparciach krzeseł przysuniętych do łóżka. Kończyny dolne chorego należy ułożyć wygodnie, swobodnie, bez dużego zgięcia w kolanach. Pod pośladki powinno się podłożyć poduszkę przeciwodleżynową lub krążek przeciwodleżynowy.


Pozycja bezpieczna na boku (Simsa) – podłoże poziome

Stosowana jest zazwyczaj w przypadku osób nieprzytomnych. Przy ułożeniu na lewym boku w tej pozycji, lewa kończyna górna prawie wyprostowana w stawie łokciowym jest ułożona za plecami, a prawa, zgięta w stawie łokciowym, ułożona przed leżącym. Płasko ułożona dłoń może być podłożona pod policzek, ewentualnie pod głowę daje się jasiek. Lewa kończyna dolna prawie wyprostowana spoczywa swobodnie, a prawa zgięta w stawie biodrowym i kolanowym opiera się na kończynie lewej. Ułożenie w pozycji bezpiecznej daje oparcie i z przodu i z tyłu, nie grozi uciskiem na większe pnie nerwowe, zapobiega opadnięciu języka do tyłu i zachłyśnięciu się wydzieliną, która odpływa na zewnątrz. Po 2 godzinach należy zmienić pozycję, układając leżącego w ten sam sposób, tylko na drugim boku.

  1. Leżący ułożony na twardym podłożu – głowa swobodnie ułożona na boku. Jedna kończyna górna przed głową zgięta w łokciu, palce wyprostowane. Druga ręka ułożona z tylu w lekkim przygięciu w stawie i odwiedzeniu w stawie barkowym. Kończyna dolna ułożona na materacu w lekkim zgięciu w stawach, kończyna druga zgięta w stawie biodrowym kolanowym oraz podparcie podudzia.
  2. Ułożenie na zdrowym boku – pozycja stosowana jest u osób z porażeniem połowicznym. Miękka poduszka pod głową, kończyna górna na materacu ułożona wzdłuż ciała z wyprostowanymi palcami. Druga kończyna górna podparta na poduszce lub wałku, w ręku zaciśnięty mały wałek lub piłka. Kończyna dolna bliższa wyprostowana. Druga kończyna dolna (strona ze zmianami chorobowymi) zgięta w stawie biodrowym i kolanowym, oparta na poduszce lub wałku, stopa podparta. W tej pozycji leżącego należy chronić przed mechanicznymi urazami o boczne barierki.
  3. Ułożenie na słabszym (chorym) boku – stosowana u osób z porażeniem połowicznym. Poduszka miękka pod głowę. Kończyna górna z niedowładem wyprostowana w stawie barkowym (kąt 90°) i stawie łokciowym (kąt 180°), ręka zaciśnięta na poduszce. Noga sparaliżowana w lekkim ugięciu w stawie biodrowym i kolanowym, stopa oparta. Zdrowa kończyna dolna zgięta w stawach.


Pozycja pozioma na boku

Rozróżniamy pozycje poziome na boku z kończyną górną skierowaną nad głową ku górze, na boku z rotacją do przodu z kończyną górną skierowaną ku górze i do przodu oraz na boku z rotacją do tyłu i obu kończynami górnymi skierowanymi ku górze. Wszystkie te pozycje można dodatkowo stosować z pochyleniem łóżka tak, aby głowa znajdowała się poniżej kończyn dolnych (pozycja Trendelenburga). Celem tych pozycji jest ułatwienie drenażu oskrzeli (usunięcie z nich wydzieliny), przy czym pozycja boczna pozioma ułatwia odpływ wydzieliny z dolnych płatów płuca, pozycja boczna z rotacją do przodu — z segmentów tylnych dolnych płatów, a z rotacją do tyłu — z przednich dolnych płatów płuca. Czas trwania drenażu określa lekarz.


Pozycja boczna 

Pozycja boczna może być prawo- lub lewo­stronna. Osoby z chorobami serca układa się na boku prawym, aby znieść ucisk okolicy serca. Osoby z lewostronnym schorzeniem płuc układa się na boku lewym, aby zdrowe płuco mogło swobodnie oddychać, co rekompensuje wyłączenie chorego płuca z funkcji fizjologicznej. Ciężko chorym ułożonym w pozycji bocznej należy zapewnić podparcie pleców. Leżącym na boku np. lewym zgina się obie kończyny w stawach biodrowych i kolanowych. Między obie kończyny, a zwłaszcza między kolana, kładzie się miękką poduszkę.

Jeżeli leżącemu jest wygodniej leżeć z prawą kończyną bardziej zgiętą od lewej, należy ją podeprzeć poduszką. Podparcie trzeba dać także prawej kończynie górnej, spoczywającej przed osobą leżącą. Czasami leżący odrzuca górną kończynę ku tyłowi, przechylając całą górną część tułowia w tę stronę. Takie ułożenie ułatwia oddychanie.

Całe plecy należy podeprzeć wałkiem lub wąską poduszką złożoną wzdłuż, wpół. Sposób i wysokość ułożenia poduszek pod głową może być różny — zależnie od upodobań leżącego.


Pozycja na boku półwysoka lub wysoka

Osoba siedzi z boku łóżka, opierając się swobodnie bokiem o podniesione wezgłowie lub poduszki. Kończyny dolne swobodnie zwisają z łóżka, stopy swobodnie spoczywają na stołeczku. Pozycja ta stosowana jest u osób z wysiękowym zapaleniem opłucnej – osobę układa się na boku zdrowym, pozycja zapewnia większą ruchomość klatki piersiowej. Po stronie chorej zapobiega za pobiega zrostom opłucnej.


Pozycja na brzuchu

Ten rodzaj pozycji można zastosować przy braku przeciwwskazań oraz za akceptacją pozycjonowanej osoby. Wezgłowie opuszczone, stopy należy ułożyć za materacem z podparciem. Pod brzuch podkłada się poduszkę, która umożliwia fizjologiczne wygięcie kręgosłupa i zabezpiecza się przed uciskiem. Ramiona odwiedzone i zwrócone, na zewnątrz umożliwiają całkowite rozprężenie klatki piersiowej. Dłonie z palcami wyprostowanymi lub z włożonymi w nie małymi wałeczkami. Głowa jest ułożona na boku, szczególną uwagę należy zwrócić na ułożenie małżowiny usznej, która powinna być w położeniu fizjologicznym.


Niskie ułożenie głowy (Trendelenburga)

Płaszczyzna całego łóżka nachylona jest pod katem 10° – 30° (głowa skierowana ku dołowi). Pod głową mała, miękka poduszeczka, jako zabezpieczenie przed ześlizgiwaniem się ku pochyłości, nie podnosząc głowy. Pozostałe udogodnienia jak w pozycji na plecach. Przyczynia się do pobudzenia ważnych dla życia ośrodków przy utracie przytomności, wstrząsie, utracie krwi: wytworzenie dostępu do żył centralnych, zapobieganie zatorom powietrznym, zaburzeniom ukrwienia mózg.


Wysokie ułożenie kończyn dolnych

W celu właściwego ułożenia stosuje się poduszki albo szyny z pianki. Można również w tym celu unieść dolną część łóżka. Unikać należy przesadnego zginania w pachwinie. Pozycja ta jest wskazana u osób, u których należy pobudzić krążenie żylne (zapobiegnie powstawaniu zakrzepów), po operacjach żylnych np.  po zabiegach na żylaki (zmniejsza krwawienie po operacjach) oraz u osób z opatrunkami gipsowymi (zapobiega powstawaniu obrzęków).


Drenaż ułożeniowy

Rozpoczynając zabieg toalety drzewa oskrzelowego, należy się upewnić, gdzie nagromadzona jest wydzielina. Lokalizacja determinuje pozycję, w jakiej osoba powinna znajdować się w czasie zabiegu. Biorąc pod uwagę anatomię układu oddechowego, można zaproponować następujące pozycje drenażowe:

  • segmenty szczytowe górnych płatów płuc – w przypadku zmian w tylnej części płata osoba siedzi odchylona do przodu, a w przypadku zmian w przedniej części płata – nieco odchylona do tyłu,
  • segmenty przednie górnych płatów płuc – przy zmianach obustronnych osoba leży na wznak, w przypadku zmian lewostronnych – na wznak z rotacją tułowia w prawo, a prawostronnych – z rotacją tułowia w lewo,
  • segment tylny górnego pląta płuca prawego – należy ułożyć osobę na lewym boku z rotacją tułowia do przodu pod kątem około 40°,
  • segment tylny górnego płata płuca lewego – osoba pozostaje na prawym boku z rotacją tułowia do przodu pod kątem 40° – 45°, a tułów jest uniesiony około 30 cm w górę,
  • płat środkowy płuca prawego – osoba leży na plecach z rotacją tułowia w lewo pod katem 45°, a nogi łóżka lub materac od strony nóg leżącego uniesione są około 30 cm w górę,
  • języczek płuca – osoba leży na plecach z rotacją tułowia w prawo pod katem 40° – 45°, a nogi łóżka lub materac od strony nóg leżącego są uniesione około 30 cm w górę,
  • segmenty szczytowe obu płatów dolnych płuc– osoba leży na brzuchu z poduszką umieszczoną pod miednicą; w przypadku zmian lewostronnych – nieznaczna rotacja tułowia w prawo, w przypadku zmian prawostronnych – nieznaczna rotacja tułowia w lewo,
  • segmenty postawne przednie dolnych płatów płuc – osoba leży na wznak, a nogi łóżka od strony stóp uniesione są o 30 – 40 cm nad poziom; w przypadku zmian lewostronnych osoba leży jak wyżej, z nieznaczną rotacją tułowia w prawo, w przypadku zmian prawostronnych – z nieznaczną rotacją tułowia w lewo,
  • segment postawny boczny płata dolnego lewego płuca – osoba leży na prawym boku z poduszką umieszczoną pod miednicą i dolną częścią klatki piersiowej, nogi łóżka od strony stóp są uniesione 30 – 40 cm nad poziom; w przypadku zmian w segmencie postawnym bocznym płata dolnego płuca prawego, osoba leży jak wyżej, tylko na lewym boku,
  • segmenty postawne tylne obu dolnych płatów płuc – osoba pozostaje na brzuchu z poduszką umieszczoną pod miednicą i brzuchem, nogi łóżka od strony stóp podniesione są o 30 – 40 cm; w zmianach lewostronnych osoba leży jak wyżej, z niewielką rotacją tułowia w prawo, w przypadku zmian prawostronnych – z niewielką rotacją tułowia w lewo.